Na de tentoonstelling over struikelstenen hebben Jelte Rep (links) en Lourens Meeuwsen maandenlang onderzoek gedaan naar hun voormalige (over)buren.
Na de tentoonstelling over struikelstenen hebben Jelte Rep (links) en Lourens Meeuwsen maandenlang onderzoek gedaan naar hun voormalige (over)buren. Foto: © Bastiaan Miché

Zoektocht naar het verhaal van de Hilversumse familie Frank

Mensen

HILVERSUM - Met het achterhalen van het verhaal van de Joodse familie Frank is het gezin terug bij hun huis aan de Hendrick de Keyserlaan 10, de plek waar zij 77 jaar terug zijn weggejaagd.

Hilversum kent eveneens een familie Frank. Het verhaal van dit gezin, dat jarenlang woonde aan de Hendrick de Keyserlaan 10, is verfilmd en opgetekend door twee huidige bewoners van deze straat. Jelte Rep en Lourens Meeuwsen zijn in de geschiedenis gedoken van hun 'buren', die de Tweede Wereldoorlog niet hebben overleefd. "Waar nu onze kinderen spelen op het pleintje, speelden Jopie en Jacques vroeger."

Maandenlang hebben de twee onderzoek gedaan naar David Frank, zijn vrouw Marianne Frank-de Vries en hun twee zoons Jo David (Jopie) en Jacques. Het was een helse zoektocht, zo gaven de twee maandagavond aan in de volle theaterzaal van Bibliotheek Hilversum. Dit is de plek van de vertoning van Reps 40 minuten lange documentaire 'David, waar ben je?' en waar Meeuwsen zijn boekje 'Mee mocht wat gedragen kon' presenteert.

Zwijgzaam
De archieven waren zwijgzaam, melden de Hilversumse onderzoekers. In tegenstelling tot de familie van Anne Frank is er nauwelijks documentatie of fotomateriaal te vinden van het Hilversumse gezin. "Kenmerkend voor die periode van totale vernietiging is dat er geen snippertje meer te vinden is. Van de Franks was helemaal niets meer te vinden", aldus Jelte Rep. Zeventig bezoekers, buurtbewoners, vrienden en familieleden, kijken ademloos naar de film en luisteren vervolgens naar Meeuwsen en Ad van Liempt, die de twee Hilversummers heeft geholpen bij hun onderzoek.

De zoektocht naar hun buren begon in februari als Meeuwsen en Rep onafhankelijk van elkaar de tentoonstelling 'Struikelstenen - herdenken en sociale sculptuur' bezoeken in Bibliotheek Hilversum. Eén zin, eigenlijk een droge opsomming van straatnaam, huisnummer en bewoner, is de aanleiding om uitgebreid research te gaan doen. Op de lijst van 930 Hilversumse slachtoffers staat dus de naam van David Frank. Een geboren en getogen Hilversummer, een koopman, die in 1937 met zijn vrouw Marianne Frank-de Vries en Jo David (Jopie) en Jacques komt wonen op de Hendrick de Keyserlaan 10.

Ontsnapping mislukt
Als duidelijk wordt wat de Duitsers van plan zijn met de Joden probeert het gezin via IJmuiden naar Engeland te ontsnappen, maar dat mislukt. In juni 1942 eindigt het verhaal in Hilversum. Net zoals vele andere Joden wordt ook het gezin Frank gesommeerd de woning te verlaten en zich te nestelen in een van de aangewezen wijken in Amsterdam. Moeder en haar twee zoons belanden bij haar schoonzus Antoinette Stein op de Hunzestraat 103 in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Met enkel zaken die zij kunnen dragen verlaten zij de woning aan de Hendrick de Keyserlaan. Wat achterblijft, wordt later door de Duitsers geplunderd.

Aanvankelijk woont David ook in het Amsterdamse huis, maar dat is van korte duur. Onduidelijk is waar hij daarna verblijft. Uit de archieven blijkt dat hij op 8 augustus 1942 aankomt in Westerbork. Hoe en waarom hij hier komt, is eveneens niet bekend. Op 17 augustus zit hij in een trein die drie dagen later arriveert in Auschwitz in Polen. Amper een week later sterft hij, op 43-jarige leeftijd, vanwege uitputting. De officiële Duitse lezing is hartspierfalen.

Sobibor
Met hulp van Ad van Liempt ontdekken de Hilversummers dat moeder en de twee kinderen in mei 1943 zijn verraden. Na een tip pakken twee Nederlandse Jodenjagers (Smid en Bouman) van de Colonne Henneicke moeder, schoonzus en de twee kinderen op en nemen ze die 20 mei mee naar de Hollandse Schouwburg. Dat levert de jagers 30 gulden op (7,50 gulden per Jood). Marianne (42), Jopie (13) en Jacques (7) vertrekken op 25 mei 1943 per goederentrein van kamp Westerbork naar Sobibor. Daar komen zij op 28 mei aan en vinden vrijwel meteen de dood als zij de gaskamer in moeten.

Geen Duitser aan te pas gekomen
"Dit verhaal komt aan. De Holocaust komt over als iets abstracts, maar dit komt dichtbij. Dit verhaal gaat over onze buren", geeft Meeuwsen aan. "Wat mij het meest verbaast, is dat er geen Duitser aan te pas is gekomen", meldt Rep. "Het waren Hilversumse agenten die de familie op kwamen halen, een Hilversumse NSB-burgemeester die ambitieus jacht maakte op de Joden. Nederlandse jodenjagers die de mensen oppakten en aangaven en het was de NS die mensen vervoerde, ook vanaf Westerbork. Hoe kun je het bedenken?"

Na al zijn speurwerk en bevindingen kijkt de videodocumentairemaker anders tegen de geschiedenis aan en ook die van zijn woonplaats. "Het is aangrijpend om te horen wat hier in dit huis heeft plaatsgevonden", merken de huidige bewoners van nummer 10 op. Dat er waarschijnlijk in april of mei van 2020 vier struikelstenen voor hun woning komen te liggen, waardoor de familie Frank weer een naam krijgt, vinden zij heel bijzonder. "Het is onaanvaardbaar te begrijpen dat er mensen zomaar uit onze straat verdwijnen", geven de twee onderzoekers aan. Met het boek, de video en de komst van de struikelstenen zijn de namen en gezichten van de familie Frank teruggebracht naar hun woonplek, stellen de twee buren.

Uit de krant