Erik van Zadelhof: 'Haar eigen dood'
Erik van Zadelhof is een van de vele vrijwilligers binnen Hospice Kajan in Hilversum. Met enige regelmaat verschijnt in De Gooi en Eembode de rubriek 'Het Laatste Stuk', een geanonimiseerd verhaal uit de praktijk. Dit keer: 'Haar eigen dood'.
Verpleegkundige Sonja, die vrijwel vanaf de start in 2001 in het hospice heeft gewerkt, gaat met pensioen. Dat levert de vraag op hoe zij afscheid wil nemen. De bescheiden Sonja voelt niets voor een feestje waarbij zij met speeches in het zonnetje wordt gezet. In plaats daarvan heeft zij een origineel idee. Zij stelt voor om samen met haar collega's het 'sterfspel' te spelen.
Dit sterfspel bestaat uit een aantal kaartjes met afbeeldingen die beogen inspiratie te geven voor een gesprek over de eigen angsten, wensen en ideeën van de spelers. Ook al is het voor de verpleegkundigen nog lang niet zover en ook al is in een hospice de dood steeds dichtbij, praten over hun eigen dood is voor hen toch geen dagelijkse kost.
Nu alle deelnemers aan het spel nog gezond zijn, blijkt dat het met hun angsten voorlopig meevalt. Het zijn universele angsten als zorg over de achterblijvers of aftakeling. Maar omdat deze geharnaste verpleegkundigen wel wekelijks aan het sterfbed van iemand staan, weten zij dat er veel middelen zijn om lijden te beperken.
En verder blijft het natuurlijk opvallend dat bewoners die hun einde accepteren het doorgaans makkelijker hebben dan zij die in het zicht van de dood nog strijden. Als de spelers komen te spreken over hun ideeën over de dood, ontrolt zich een breed palet aan opvattingen, variërend van atheïstische overtuigingen aan de ene kant van het spectrum tot christelijke of zelfs boeddhistische ideeën aan de andere kant. Eigenlijk is het aantal ideeën over een leven na de dood net zo groot als het aantal spelers. Daarbij lijkt een meerderheid zich te kunnen vinden in het 'ietsisme', het idee – hoe vaag ook – dat er toch in elk geval 'iets' moet zijn.
In de bijna twintig jaar dat Sonja hier heeft gewerkt heeft zij goed kunnen zien dat de traditionele manier van afscheid nemen sterk is gewijzigd. Natuurlijk, koffie en cake worden nog steeds gepresenteerd in crematoria en op begraafplaatsen, maar daarnaast zijn er talloze nieuwe trends gekomen: van kinderen die de kist van hun moeder of vader beschilderen of beplakken tot de Surinaamse uitvaartdragers die dansend, de kist gevaarlijk balancerend op hun schouders, van het afscheid bijna een feest maken.
Na twee uur is het spel gespeeld. Sonja heeft met het spelen van het sterfspel met haar collega's het afscheid gekregen dat zij zich wenste. Zo is zij erin geslaagd om met haar collega's een ander niveau van verdieping te betreden dan de dagelijkse zorgvragen, omdat het nu eens niet over de bewoners maar over henzelf gaat. In plaats van te worden toegesproken is zij het nu zelf die opstaat en het woord neemt. Zij zegt: 'Ik vond het zo fijn om dit sterfspel met jullie te spelen. Als het opeens over je eigen dood gaat, heb je met elkaar toch een ander gesprek dan als je er als professional naar kijkt.'