'Een grotere taak geven dan ze alleen aanhoren'
Voldoende ideeën en animo in Hilversum. In de praktijk blijkt het (nog) lastig om zaken echt van de grond te krijgen. Binnen het jonge proces van participatie is het nog zoeken naar de juiste vorm voor alle deelnemers. Dat geeft Mirjam Slot Berghmans, projectmanager met de focus op verandertrajecten aan, in Participarty de podcast - het feest van meedoen’.
“Ik denk dat participatie een heel nieuwe manier van samenwerken is, een nieuwe manier van ontwikkelen”, begint de geboren en getogen Hilversumse. “Stel je een piramide voor en bovenaan die piramide zitten eigenlijk de mensen die het beslissen. Vroeger in de negentiende en begin twintigste eeuw was dat eigenlijk zo dat degenen daar die besloten. Wie betaalde, die bepaalde.”
Vandaag de dag is dat anders. Dat komt ook omdat de maatschappij is veranderd. Inwoners willen bijvoorbeeld meer zeggenschap hebben over hun eigen leefomgeving. Slot Berghmans spreekt van een kanteling die heeft plaatsgevonden. “We moeten af van die piramide, die moet eigenlijk een ketting worden. Een ketting van schakels aan elkaar. Ik denk dat die schakels nog niet allemaal weten dat ze onderdeel zijn van die ketting. En ik vind ook als je dan een ketting vormt met elkaar, de armen ineen haakt en zegt van: oké, dit gaan we samendoen. Dan moet je er ook voor zorgen dat iedereen vertrouwen heeft.”
Voorwaarden
Dan spreekt ze over wederzijds vertrouwen. Dat is niet alleen de vinger naar de gemeente wijzen en duidelijk maken dat inwoners en andere stakeholders er van begin tot eind goed bij betrokken worden, maar dat is ook accepteren dat er voorwaarden zijn. Daarbij bedoelt de Hilversumse dat de gemeente kaders kan en moet stellen en dat die dan gerespecteerd worden. Maar dat gaat ook op voor een uitvoerende schakel in het ‘participatiegeheel’. Die moet eveneens de ruimte en het vertrouwen krijgen. “We moeten hierin samen groeien.”
Als er geen kaders zijn dan kun je bedenken en filosoferen over wat je wilt maar dan is het heel lastig om vervolgens tot een resultaat te komen
Afbakenen of de bandbreedte duiden. In de ogen van de Hilversumse is dat belangrijk binnen het participatieproces. “Er is niets mis met voorwaarden, want het is belangrijk dat er kaders zijn. Als er geen kaders zijn dan kun je bedenken en filosoferen over wat je wilt, maar dan is het heel lastig om vervolgens tot een resultaat te komen. Of in elk geval überhaupt aan iets te beginnen wat tot een resultaat zou kunnen leiden”, zegt ze daarover.
“Maar het is natuurlijk wel belangrijk als je zegt: ik vind hier iets van, ik lig hier wakker van of hier zit voor mij energie op dat je uiteindelijk wel van jezelf weet waar je precies aan aanhaakt. Staat er iemand naast me die snapt wat ik bedoel, ik snap wat die ander bedoelt en laten we in ieder geval in dit stukje samen optrekken. Ik vind dat dit vanuit de bewoners heel vaak gebeurt. De afstand tussen bewoners van Hilversum en de partijen, die uiteindelijk handen en voeten gaan geven aan datgene wat er bedacht wordt, is nog iets te groot is” luidt haar vervolg.
Tick the box
Ook zij ziet in Hilversum de nodige argwaan en wantrouwen tussen inwoners en gemeente. Dat is jammer, stelt Slot Berghmans. Dat komt ook omdat in haar optiek het participatieproces nog volwassen moet worden. “Participatie in Hilversum is, denk ik, we hebben voldaan aan het stukje inspraak. Tick the box. Klaar. Dat maakt inderdaad dat de mensen die zich daar voor in hebben gezet denken: ‘Ja, en nu wil ik eigenlijk ook nog meedoen’. Maar dan voelen ze zich een beetje aan de kant gezet. Ik begrijp dat, maar ik denk ook dat we ons daar niet door moeten laten ontmoedigen. We moeten juist zeggen dat we moeten gaan leren hoe we dat stukje vervolgens verder gaan brengen en hoe we samen het proces in kunnen gaan. Dus na het stuk inspraak.”
Wat doe je vervolgens met de input die je hebt opgehaald. Volgens Slot Berghmans zit ‘t hem vaak in de vertaalslag die na de inspraak wordt gemaakt. Als er een plan, een visie of een missie moet komen. Wat in haar ogen dan veelal ontbreekt, is het gedeelte wat dat dan allemaal betekent en hoe het eruit komt te zien. “Sluit het dan nog wel aan bij wat er leeft?”, is haar vraag. Om daar zeker van te zijn, is het essentieel dat er continu feeling wordt gehouden en er aldoor feedback is. Daardoor blijft de ander betrokken.
(Goed) Einde
Haar definitie van participatie is dat het vooral een samenlevingsproces is. “Dat is iets wat van ons allemaal is. Iets waar we met z’n allen aan beginnen, doorleven, doormaken, vormgeven en ook tot een brengen.” Waarop de interviewer zegt tot een goed einde te brengen. “Zelfs als dat niet geval is dan is dat oké. Want dan weten we in ieder geval dat er lessen te leren zijn en kunnen we dat de volgende keer anders doen.”
Een recent voorbeeld van waar duidelijk lering uit te trekken is, is het gedoe rondom het Oosterspoorplein/Bruisend Hart. Als je als gemeente zegt dat het plein toe is aan verandering dan raadt Slot Berghmans aan om eerst te gaan inventariseren wie er allemaal iets vindt van dat plein en wie er allemaal bereid zijn om daar in meer of mindere mate tijd in te willen investeren. Iedereen die participeert heeft een bepaalde verantwoordelijkheid. Zo is het aan de gemeente om bijvoorbeeld een bepaald tijdspad mee te geven, het budget en alvast een aantal gewenste functies te melden. Vervolgens krijgen alle andere participanten de gelegenheid om daar functies aan toe te voegen.
‘Hilversummers zijn slim en vindingrijk’
“En dan ga je kijken welke functies bij elkaar horen. Dus je gaat ze clusteren. Welke van deze clusters vinden we nu echt belangrijk?”, meldt de Hilversumse. “Maak met elkaar die clusters. Weet je ook waarom? Hilversummers zijn slim en vindingrijk. Daar zitten mensen met zakelijke achtergronden tussen en mensen met ontzettend veel kennis, kunde en ervaring. Waarom dat niet gewoon inzetten? Als je als gemeente kunt zeggen: ‘Mijn focus zit op het stellen en het bewaken van die kaders’, dan kun je een ander die regie laten voeren. Dan kun je zeggen: alles wat er in Hilversum beweegt, kunnen we gewoon samendoen.”
Vakvrouwschap
Alles staat of valt in het participatieproces met een faciliterende rol vanuit de gemeente en dat gaat ook op voor een actieve houding van de inwoners zelf. “Met actief bedoel ik niet alleen proactief meedenken of je actief inzetten, maar ik bedoel ook echt jouw vakmanschap of vakvrouwschap gebruiken. Als je 90.000 Hilversummers hebt, daar zitten zoveel mensen met ongelooflijk veel kennis en kunde die best misschien in hun vrije tijd hun ervaring, hun energie of misschien een stuk subsidie willen investeren om het mogelijk te maken. Maar je moet het wel uit de samenleving halen”, legt zij uit.
‘Dat scheelt heel veel energie, tijd en dus geld, maar de gemeente kan dan de kaders bewaken’
Een procesbegeleider is hierin heel belangrijk. Dat ontlast de gemeente, waardoor ze in het raadhuis gewoon kunnen meedoen aan het proces. “Ik denk dat als de gemeente daarin zou faciliteren en echt zou zorgen dat daar een team klaarstaat van mensen die zeggen: ‘Hé, wij doen steeds hetzelfde en zo ziet een samenlevingsproces in Hilversum eruit en zij bewaken dat, dan denk ik dat het goedkomt.’ En dat we steeds beter worden en dat het sneller gaat”, aldus Slot Berghmans. “Het prettige voor de gemeente is dan dat zij dan niet meer per se de regie moeten voeren. Dat scheelt heel veel energie, tijd en dus ook geld, maar zij kunnen de kaders bewaken. Erop toe blijven zien dat de kaders gerespecteerd worden. Daardoor kunnen ze onderdeel zijn van het proces. Dat geeft vrijheid ook voor de gemeente.”
Handen en voeten
In het Hilversumse ziet zij veel enthousiasme om samen met elkaar op te trekken en mooie dingen te realiseren. Er leven genoeg ideeën, alleen komen die maar moeilijk van de grond. Volgens Slot Berghmans komt dat vooral omdat alle deelnemers aan het participatieproces nog niet goed in staat zijn dit proces vorm te geven. Het lukt in de mediastad nog niet om een idee handen en voeten te geven en alle partijen die daar bij betrokken zijn zich ook bij dit proces betrokken te laten voelen.
Dat vereist, zoals gezegd, een andere rol van de gemeente. Maar ook van inwoners mag een andere houding worden verwacht. Slot Berghmans zei al dat de Hilversummer wel wat actiever mag worden. Die topdown-benadering wordt ook in stand gehouden door inwoners. “Wij hebben als inwoners heel lang een houding gehad van: Ik laat het over me heen komen. Oh oké, doe maar. We zijn ook best wel lui geworden.”
Bewoners moeten binnen het proces een grotere taak krijgen. Als dat op een goede manier wordt gestimuleerd dan zullen de Hilversummers ‘meer commitment’ tonen. En uiteindelijk levert dat een mooier resultaat op. “Participeren is een feest als je echt gelooft dat het energie geeft, omdat je na elke stap die je samen neemt resultaat ziet. Dan is het ook iets wat je in jouw vrije tijd met liefde en plezier gaat doen. Het wonen wordt er leuker van. Het leven in Hilversum wordt er leuker van. Ik denk dat er meer te genieten valt, ook gewoon omdat je de ontwikkelingen ziet. En je bent er onderdeel van iets waarvan ik echt geloof dat het je voldoening geeft.”
De hele podcast is te luisteren op www.souncloud.com/entermedia