‘De kwaliteit van Dudok als ruimtelijk ontwerper en ‘stedenbouwer”
Het boek Dudok by Iwan Baan is nu verkrijgbaar. In het boek, dat in opdracht van het Dudok Architectuur Centrum is gemaakt, laat topfotograaf Iwan Baan met imponerende lucht- en straatfotografie zien hoe Dudok door heel Nederland steden uitbreidde vanuit hun specifieke DNA en gebouwen als vanzelfsprekend in hun omgeving plaatste. De teksten van architectuurhistorica Lara Voermans onderbouwen dit beeld.
Tekst: Stefan van Hees, foto's: Iwan Baan
Hij woonde als tiener enkele jaren in Hilversum, reist al jarenlang de hele wereld rond, maar was de voorbije periode op sommige momenten weer even terug in de plaats van Willem Marinus Dudok. “Het was leuk om Hilversum opnieuw te zien. Ik ken het nog goed, maar dat was lang voor mijn architectuurtijd.”
Dat zegt topfotograaf Iwan Baan bij de lancering van Dudok by Iwan Baan. In dit boek, in opdracht van het Dudok Architectuur Centrum (DAC) gemaakt, laat Baan met imponerende lucht- en straatfotografie zien hoe de beroemde architect door heel Nederland steden uitbreidde vanuit hun specifieke DNA en gebouwen als vanzelfsprekend in hun omgeving plaatste.
In 2019 zocht het DAC al de samenwerking met de in Hilversum opgegroeide architectuurfotograaf voor het eerder verschenen boek Wonderlijkheden. Dat ging over de netwerken van architect Dudok. Toen het plan ontstond om alle werken van Dudok in hun huidige context in Nederland in beeld te brengen, vond toenmalig directeur Indira van ‘t Klooster van het DAC het een logische stap om ook hiervoor Baan te benaderen. “En toen zijn we aan het werk gegaan”, vertelt de 45-jarige fotograaf.
Baan werd geboren in Bergen en woonde met zijn ouders in meerdere plaatsen, waaronder dus ook Hilversum. Ook kreeg hij rond die tijd zijn eerste camera, al kwam de aandacht voor architectuur - zegt hij nu - veel later. Tegenwoordig heeft de fotograaf een woning in Amsterdam en een in de buurt van New York. Het afgelopen jaar was de fotograaf voor het eerst in twintig jaar zoveel dagen in Nederland. “Normaal ben ik 360 dagen per jaar onderweg. Nu ben ik - ook door Covid - veel meer in Nederland. Dat is wennen, maar ik mag zeker niet klagen. Alles is hier prettig, compact en beloopbaar. En het is hier redelijk relaxed wat betreft corona, zeker in vergelijking met Amerika.”
Voor Wonderlijkheden, dat in 2019 verscheen, was Baan twee of drie dagen in Hilversum. Voor het nieuwe boekwerk reisde hij afgelopen zomer door heel Nederland. Enkele foto’s uit Wonderlijkheden zijn voor de nieuwste uitgave hergebruikt, zegt de fotograaf. De combinatie van de vele beelden die vanuit de lucht zijn genomen met de beelden die gemaakt zijn op de grond, zorgt voor een fascinerend resultaat.
Baan noemt het luchtperspectief een belangrijk perspectief. “Omdat het een goede voorstelling geeft waar iets ligt en hoe het wordt omgeven door de stedelijke omgeving. Zo zie je bijvoorbeeld in Rotterdam hoe een gebouw van Dudok is opgeslokt door allerlei andere gebouwen, terwijl op andere plekken de omgeving onaangetast is.
Het boek biedt met de beelden van Baan een fraai overzicht van woonlandschappen met villa’s, arbeiderswoningen en flats in tuindorpen en naoorlogse woonwijken, begraafplaatsen en crematoria tot stadhuizen en school- en kantoorgebouwen. De plaatsen die Baan bezocht zijn onder andere Eindhoven, Bussum, Velsen, Schiedam, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Leiden en natuurlijk Hilversum.
De teksten van architectuurhistorica Lara Voermans onderbouwen dit beeld. "De opvatting van Dudok dat het de eigen omgeving is waar bewoners geluk en schoonheid moeten kunnen vinden, was destijds niet vanzelfsprekend", schrijft zij. "Waar veel vakgenoten een ontwerpopgave zagen als een objectieve, bijna wetenschappelijke zoektocht naar het zakelijk ordenen van functies vanuit de nieuwste materiaal-technische mogelijkheden, ontwierp Dudok vanuit in de ogen van velen in Nederland achterhaalde ideeën. Met een voor die tijd verwarrende luchtigheid merkte hij eens op: 'Ik waardeer gewapend beton als constructief middel, maar ik houd niet van de kleur en ik zou niet weten waarom een goede betonconstructie niet zou mogen worden bekleed met een materiaal van schoner kleur en structuur.' Voor Dudok volgde vorm niet uit functie, maar uit menselijke behoefte."
Schoonheid
Dudok, schrijft Voermans, zag het als zijn taak als ontwerper om mooie, in de omgeving verankerde plekken te maken waar mensen goed, gelukkig en gezond konden leven. "Het woord schoonheid nam hij zonder schroom in de mond. Kunsthistorica en vriendin Magda Révész-Alexander schreef in 1953 dat zijn zoektocht naar schoonheid voor hem geen doel op zich was, maar dat hij die in dienst van het leven stelde. De plekken en gebouwen die Dudok ontwierp, ademden volgens haar een sfeer van logische duidelijkheid en een geheel eigen nuchtere charme, die ons raakt en waarin we ons thuis kunnen voelen."
Die 'logische kwaliteit' die Révész-Alexander benoemt, is een van de grootste kwaliteiten van Dudok en juist dat trok Baan zo aan. Volgens het Dudok Architectuur Centrum breekt de fotograaf met deze foto’s met een traditie. Zo worden statische architectuurfoto’s ingewisseld met beelden ‘die een breder verhaal blootleggen’. “Baans foto’s van het werk dat Dudok voor diverse plaatsen in Nederland realiseerde, maken niet alleen duidelijk dat Dudok een architect was die bouwde met oog voor detail en compositie. Het laat vooral ook zijn kwaliteit zien als ruimtelijk ontwerper en ‘stedenbouwer’.”
Anders dan normaal
'Normaal ben ik 360 dagen per jaar onderweg'
Baan zelf is ‘blij verrast’ met het eindresultaat. Het proces, zegt hij, verliep door alle coronamaatregelen geheel anders dan normaal. “Normaal heb je allerlei meetings met de uitgevers en de schrijver. Nu waren die meetings er ook wel, maar dan veel meer op afstand. De nieuwe directeur van het Dudok Architectuur Centrum (Patricia Alkhoven, red.) heb ik nog nooit in levenden lijve ontmoete. Alles ging via Zoom.”
Mogelijk volgt er naar aanleiding van het boek nog een fototentoonstelling in het Hilversumse raadhuis. Voor wie niet kan wachten: het boek kost 39,95 euro en is nu te koop bij het Dudok Architectuur Centrum. Het boek is online te bestellen en kan, tijdens de lockdown, bij inwoners uit de regio Gooi en Vechtstreek thuisbezorgd worden.
