Boek als 'voorbeeld' voor die mensen
met 'foute' ouders
Hij was vele jaren - en nog steeds wel een beetje - actief in de cao-wereld en zette zichzelf in Hilversum op de kaart met de slogan ‘Hilversum verdient een stoep zonder hondenpoep’. Nu is Harry Vogels (71) aanbeland bij een nieuw hoofdstuk in zijn leven: als boekenschrijver.
Tekst: Stefan van Hees, foto's: Bastiaan Miché
“Niet oordelen voordat je de kennis hebt”, is toch wel de conclusie van Vogels na het schrijven van Schaamte en trots in Wassenaar; over zijn opa die tijdens de Tweede Wereldoorlog lid was van de NSB. Voor zijn boek deed de Hilversummer veel onderzoek: in archieven van de gemeente Wassenaar, de katholieke kerk in Wassenaar en het Nationaal Archief in Den Haag. Vogels wil het gedrag van zijn grootvader allesbehalve goedpraten. “Aan de andere kant heeft hij ook niet veel kwaad gedaan.”
Nooit was de Tweede Wereldoorlog echt een thema binnen het gezin Vogels, waarin Harry als tweede zoon in een gezin van vijf kinderen opgroeide. Politiek bewust zijn de Vogeltjes wel altijd geweest. “Mijn opa zat in de gemeenteraad van Wassenaar, mijn zusje nu. We zijn allemaal wel met politiek bezig. Zijn ook kritisch, vooral bij transparantie van geldstromen. Dat zit in de genen. Zelf hoef ik niet zo nodig hier in de gemeenteraad. Ik zit liever in de rol van informatievoorziening. Of in het bestuurswerk. Overigens vind ik die raadzaal in Hilversum niet echt praktisch. Als je op de tribune zit, zie je de helft van de gemeenteraadsleden niet.”
Vogels, sinds 2015 gepensioneerd, was jarenlang actief binnen de cao-wereld. In de periode 1995-2015 schreef hij daar veelvuldig over: boeken voor de uitgevers Kluwer en de Sdu, maar nog veel meer artikelen en columns. “Door mijn kritische geluiden richting de cao-wereld kwam ik in contact met verscheidene Tweede Kamerleden en journalisten bij de dag- en weekbladpers”, schrijft hij op zijn eigen LinkedIn-pagina. “Ik heb jaren met veel plezier over de cao-wereld geschreven, maar laat het nu graag over aan andere critici.”
Hilversummers zullen Harry Vogels mogelijk kennen van de slogan ‘Hilversum verdient een stoep zonder hondenpoep’, pakweg vijftien jaar terug. Net een jaar woonde Vogels in de mediastad, nadat hij zijn huidige vrouw Lieke van Amstel had leren kennen. Hij stond destijds (op een lage plek) op de kandidatenlijst van de VVD voor de Tweede Kamerverkiezingen. Kamerlid werd Vogels niet. Wel werd hij enige tijd later voorzitter van de winkeliersvereniging op de Gijsbrecht van Amstelstraat. Pogingen om die vereniging nieuw leven in te blazen lukten maar moeizaam. Het ledenaantal steeg nauwelijks.
Wel vonden er in die periode allerlei evenementen in de winkelstraat plaats. “Dat was altijd wel gedoe. Die organisatie. Met vergunningen en zo. Bij de eerste keer dat we dit organiseerden, waren we de vuilafvoer vergeten. Het was na die eerste dag - toen hadden we een evenement op vrijdag en zaterdag - een grote rotzooi. Van Loenen kon ook niet meer komen. Toen ben ik samen met Gerard Wouterson van de wijnhandel tot 5.00 uur ‘s morgens bezig geweest om al die kliko’s vol met rotzooi in een steegje achter de winkelpanden te plaatsen. De volgende dag was het weer helemaal schoon.”
BIZ
‘Herdenken doen zij in Duitsland op zo’n mooie manier’
Waar Vogels op de Gijsbrecht vooral voor zorgde was de Bedrijven InvesteringsZone op de Gijsbrecht; ook wel BIZ genoemd. De Hilversumse winkelstraat was een van de eerste BIZ-zones van het land. Deze bestemmingsbelasting wordt op verzoek van ondernemers geheven om met de opbrengst activiteiten te organiseren. De belastingopbrengst wordt daartoe als subsidie uitgekeerd aan een door de ondernemers opgerichte uitvoeringsorganisatie. Alle ondernemers moeten dus verplicht meebetalen. “Ik heb toen wel enorm moeten lobbyen”, kijkt Vogels terug. “Heel veel winkels ben ik in geweest. Die ondernemers zullen wel gedacht hebben: daar komt die man met z’n hondje weer. Maar stapje voor stapje - ook na een moeilijk proces met de gemeente - kwam die BIZ er. Na de stemming was er ineens heel veel geld.”
Vogels komt nog geregeld op de Gijsbrecht, al is het - geeft hij toe - ook wel fijn dat Winkelcentrum Kerkelanden zo dicht bij huis is. “Maar ik ken er nog heel veel mensen. En die kennen mijn gezicht ook nog wel. Ik had ook veel overleg met ze in die tijd. We organiseerden ook van alles: Franse Dagen en Kerstmarkt met dieren. De ondernemers wilden die dieren dan weer niet voor hun eigen deur...”
In 2013 verruilden Vogels en Van Amstel Hilversum voor het Friese Wergea (Warga) vlak bij Leeuwarden. Zijn schoonouders hadden hier een kleine recreatieboerderij. Op deze plek bouwden zij een nieuw huis. In 2019 keerden zij terug naar Hilversum. De afstand was - zeker ook met familie in Rotterdam - wel een dingetje. In zijn woning vlak bij het Raabos in Kerkelanden toont Vogels zijn net uitgegeven boek over zijn ‘foute’ opa en de bewogen familiegeschiedenis. Hij liet zich bij het schrijven begeleiden door de Werkgroep Herkenning. In het voorwoord van het boek hoopt voorzitter Cuny Holthuis-Buve van deze werkgroep dat dit verhaal een voorbeeld mag zijn voor velen die nog worstelen met hun ‘foute’ familieverhaal. Ouders of grootouders die tijdens de oorlog voor de Duitsers waren, is ook ruim 75 jaar later nog altijd een beladen onderwerp.
En praten binnen het gezin Vogels over de Tweede Wereldoorlog kwam in de jaren na die oorlog eigenlijk nooit voor. Bekend was dat opa ‘iets’ had gedaan in de jaren ‘40-’45 met de Duitsers en twee ooms, broers van zijn vader Ben, woonden in Duitsland. “En als mijn opa in huis kwam, verheerlijkte hij altijd Duitsland. Om de Autobahn bijvoorbeeld. Maar daar bleef het eigenlijk bij. Toen in 2004 Lieke in mijn leven kwam, veranderde dat. Al tijdens de eerste kennismaking met haar moeder Hanna kwam de oorlog ter sprake. En terwijl mijn opa helemaal voor Duitsland was, moest de moeder van Lieke niets van Duitsland hebben.”
Neuengamme
Als zijn schoonmoeder in 2007 het boek Nederlanders in Neuengamme - over het gelijknamige concentratiekamp bij Hamburg - in handen krijgt, verandert er iets in het leven van Vogels en Van Amstel. “Dat was een kamp waar mensen uit het verzet gevangen zaten en ook zigeuners en homofielen”, vertelt Vogels. “Er zaten hier geen Joden gevangen. In dat boek staan 6.000 namen met onder meer de geboorte- en sterfdatum. Ook staat daar de naam van Bastiaan Herman, de opa van Lieke. Hij is in 1893 geboren in Alkmaar en gestorven op 14 maart 1945 in Wöbbelin.”
Wöbbelin is een plaatsje vlak bij dat kamp. Vogels bezoekt in oktober 2007 samen met zijn vrouw en schoonmoeder een klein museum daar en beleeft - zegt hij nu - ‘de mooiste reis van mijn leven’. “We wisten niet wat we zagen: foto’s, films, verhalen. Dat was echt heel heftig.” Sindsdien gaan Vogels en Van Amstel ieder jaar naar de herdenking in Wöbbelin en het ernaast gelegen Ludwigslust op 1 en 2 mei. “Dan komen we nabestaanden uit allerlei landen tegen, waaronder natuurlijk ook veel Nederlanders. En dat is elk jaar een reünie, maar we ontmoeten ook steeds weer nieuwe mensen. En herdenken doen zij in Duitsland op zo’n mooie manier. Mooier dan hier. Hier duurt zoiets hooguit een dag, daar een aantal dagen.”
Maar over zijn eigen opa en familie zegt Vogels in Duitsland geen woord. En dan, in 2008, zegt zijn zwager tegen hem: ‘Die opa van jou was een hele slechte vent’. “Ik dacht dat dat wel meeviel, maar ik wist niet precies hoe het in elkaar zat. Toen ben ik met mijn zus naar het Nationaal Archief gegaan, wat overigens een hele ervaring was. Je zit continu met een aantal controleurs om je heen. Maar ik heb de hele dag zitten schrijven. Mijn mond viel open van verbazing. Je weet niet wat je ziet.”
In het kort komt het erop neer dat zijn grootvader in de jaren 20 van de vorige eeuw lid was van de gemeenteraad van Wassenaar en voorzitter van de plaatselijke rooms-katholieke vakbond. Hij kreeg in de jaren daarna nazistische sympathieën en nam twee van zijn zonen mee in zijn gedachtegoed. Harry’s grootvader wordt lid van de NSB, zijn oom Jan gaat bij de SS en zijn oom Hans wordt lid van de Hitlerjugend. Zijn vader Ben kiest een andere weg en wordt het huis uitgezet. “In september 1944 vluchtte mijn grootvader naar Duitsland en bij terugkomst in Nederland in ‘45 werd hij gearresteerd en gevangen gezet”, voegt Vogels nog toe.
Hij heeft zijn grootvader of vader, die respectievelijk in 1975 en 1983 overleden, er nooit naar kunnen vragen. “Mijn opa zat dus ook in de gemeenteraad van Wassenaar, een gemeente die in 1923 2.000 inwoners telde. Dat aantal steeg in zijn periode naar 22.000. Hij heeft toen heel veel goeds gedaan, met name voor de arbeiderswijk. En pas in 1940 werd hij lid van de NSB, die was toen al op zijn retour.”
Mogelijk dat het late lidmaatschap pas kwam door zijn werk als postbode, denkt Vogels. Immers, als zijn opa in de jaren daarvoor al lid was geworden van deze partij, had hij zijn baan verloren. In het boek schrijft Vogels dat alle feiten over zijn ouders die boven tafel zijn gekomen veel belangrijker zijn. Zo verzette zijn vader zich dus - met steun van zijn moeder - tegen de ontwikkelingen binnen het gezin. “Zijn vader was lid van de NSB, zijn broer Jan zat bij de SS en broer Hans bij de Hitlerjugend. Dat zijn zeer heftige dingen, waarvoor ik mij nog steeds schaam. Volgens getuigen in 1945 heeft mijn vader hierover conflicten gehad en heeft hij hierdoor in de oorlog lange tijd niet in het ouderlijk huis gewoond.”
Zuiderkerk
Lange tijd heeft Vogels zichzelf de vraag gesteld of hij een boek hierover moest schrijven. Op de vraag waarom dan wel, toont hij het boek Versteende Stilte van Lenie Degen over de stilte rondom haar grootvader vanwege zijn NSB-lidmaatschap. “Dat boek begint in Hilversum bij de bouw van de Zuiderkerk. (lachend, red.) Als voorzitter van de Gijsbrecht wilde ik nog dat die werd afgebroken. Maar dat verhaal gaat over een man uit Drenthe, Pieter ten Hoorn. Hij verhuist naar Hilversum, begint een aannemersbedrijf en zijn eerste opdracht is de bouw van de Zuiderkerk. Vervolgens ontstaat er een conflict met het kerkbestuur omdat er dingen niet goed zijn gegaan. Er ontstaat een conflict over de betaling. Ten Hoorn meldt zich bij de Hilversumse politiek, maar die ziet hem als import. Hem wordt de deur gewezen. Vervolgens sluit hij zich aan bij de NSB en wordt enige tijd later NSB-burgemeester van Sleen in Drenthe. Jans Zwinderman is dan de gemeentesecretaris. Hij hoort dan een gesprek over invallen, wordt gearresteerd en komt om in ... juist, Wöbbelin. Toen kwam ik op het idee om een boek te schrijven.”
En nu is het boek er dus. Vogels is er trots op, al zijn de reacties binnen de familie wel verdeeld. “Het zwijgen erover is het probleem. Het is nog steeds een zwijgonderwerp. Niet iedereen binnen de familie is er even happy mee. Sommigen vinden het fantastisch, anderen niet. Maar ik krijg nu ook reacties van anderen die hierover met me willen praten. En waar het om gaat is dat je niet moet oordelen voordat je de kennis hebt. Mijn opa heeft ook jarenlang goed gedaan.”
