'Actief meegewerkt aan 'Jodenvrij' Hilversum'
De Hilversumse politiek heeft excuses aangeboden voor het overheidshandelen in de oorlogsjaren in Hilversum. "Ook Hilversum is tekortgeschoten, ook hier is er te veel weggekeken door politiefunctionarissen en ambtenaren en is er actief meegewerkt aan het ‘Jodenvrij' maken van Hilversum.”
Tekst: Stefan van Hees, foto: Bastian Miché
Dat zei wethouder Arno Scheepers tijdens de Dodenherdenking afgelopen maand op de Noorderbegraafplaats. De wethouder nam daarbij de taak over van de zieke burgemeester Pieter Broertjes. Scheepers las de zeer persoonlijke toespraak van de burgemeester in zijn geheel voor, inclusief de excuses. “Ik vind het gepast om namens het college en de raad van Hilversum vol overtuiging mijn excuses aan te bieden voor het overheidshandelen van toen.”
De wethouder zei dit ruim een jaar nadat premier Mark Rutte in een toespraak bij de Nationale Holocaust Herdenking in Amsterdam excuses aanbood namens de Nederlandse regering voor het handelen van de Nederlandse overheid in de Tweede Wereldoorlog. “Publieke excuses kunnen helend zijn voor een samenleving”, aldus Scheepers. “Het betekent niet dat de moedige daden van degenen die aan de goede kant stonden opeens niet meer tellen. Integendeel. In Hilversum hebben velen zich verzet tegen het nazibewind en de bezetter het leven zuur gemaakt (verzetsgroep U61).”
Kwalijke rol
In het boek ‘De stad op drift’, geschreven door de Utrechtse historica Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel, staan vele voorbeelden van ‘meegaandheid’ en van bruut optreden tegen Joden, vervolgde Scheepers. “Ook hier is de lokale overheid tekortgeschoten als hoeder van recht en veiligheid. Drie van mijn voorgangers (NSB-burgemeesters, red.) hebben in de oorlogsjaren een zeer kwalijke rol gespeeld en waren heel bepalend in de mate waarin politiek en bestuur meewerkten met de Duitsers. Anderen deden – zo dachten ze – gewoon hun werk zonder ook maar enige sympathie te hebben met de nazi’s. Verzet plegen vroeg om persoonlijke moed, een sterk moreel kompas en ambtelijke ongehoorzaamheid. Nederland was voor de oorlog nogal gezagsgetrouw en in een verzuilde samenleving was solidariteit tussen de verschillende bevolkingsgroepen zwak ontwikkeld.”
Volgens Scheepers (en Broertjes) vervullen de bestuurders van nu vervullen dezelfde bestuurlijke functies als de bestuurders van toen. “We hebben hier met elkaar over gesproken. Toen traden die bestuurders op namens de gemeente Hilversum, nu treden wij op namens de gemeente Hilversum. Ondanks het verstrijken van de jaren doet het ertoe hoe wij aankijken tegen de geschiedenis.”
Als vertegenwoordiger van de gemeente Hilversum is het daarom een goed moment rekenschap af te leggen voor historisch onrecht, stelde de wethouder. “Publieke spijtbetuigingen passen – ook wereldwijd – in een toenemend bewustzijn bij overheden dat ze niet deden wat ze hadden moeten doen. Het is ook een signaal dat van de overheid gevraagd mag worden het in de toekomst beter te doen. Elke generatie moet de vraag blijven stellen hoe de Holocaust mogelijk was.”
'Elke generatie moet de vraag blijven stellen hoe Holocaust mogelijk was'
Het was overigens de bedoeling dat Broertjes namens de gehele Hilversumse politiek vorig jaar - bij 75 Hilversum bevrijd - vorig jaar al excuses zou maken, maar toen gooide corona roet in het eten. Des te triester was het nu - terwijl de regen met bakken uit de lucht kwam - dat niet de burgemeester zelf maar de wethouder zijn verhaal voorlas. Desondanks maakte de woorden van een bevlogen Scheepers indruk.
Niet vanzelfsprekend
Na 75 jaar vrijheid heeft de uitbraak van Covid-19 de verhouding tussen individuele vrijheid en veiligheid opnieuw op scherp gezet. Daan Roovers, Denker des Vaderlands en filosofe werd door Broertjes/Scheepers aangehaald om de vrijheid in een vrije samenleving onder druk te beschouwen. Zij schrijft in haar essay dit jaar dat vrijheid diep verankerd zit in onze identiteit. Roovers waarschuwt voor ongewenste bijeffecten van de coronacrisis. "Mensen mogen de hele dag van mening met elkaar verschillen, maar die vrijheid is niet vanzelfsprekend en zeker niet onbegrensd. Voor een vrije samenleving zoals de onze, is het hebben van gelijke kansen een van de belangrijkste pijlers. Prioriteit voor de komende tijd is dat de bestaande ongelijkheid niet vergoot wordt. Dat is de uiteindelijke test voor de weerbaarheid van onze democratie.”